της Ειρήνης Μουντράκη

Τέσσερις ώρες βυθισμένη στην πολυθρόνα μου στο σκοτάδι της πλατείας του Θεάτρου «Κέντρο Πολιτισμού Ελληνικός Κόσμος» παρακολουθούσα τα όσα συνέβαιναν επί σκηνής σχεδόν με μια ανάσα. Στο νου στριφογυρνούσε η φράση του Κωνσταντίνου Χρηστομάνου από την «Κερένια κούκλα» (1911): Θα σας πω μια ιστορία απλή και λυπητερή. Γιατί απλή και λυπητερή είναι η ζωή μας. Και πράγματι, μια τέτοια ιστορία μας λέει η παράσταση του Σταμάτη Φασουλή με τον καλύτερο δυνατό τρόπο.

Η βραβευμένη Νίκη του Χρήστου Χωμενίδη είναι ένα μυθιστόρημα που αποτυπώνει μια όψη της  σύγχρονης ελληνικής ιστορίας. Με κεντρικό πρόσωπο την Νίκη, τη μητέρα του συγγραφέα και κόρη του αριστερού ηγέτη Βασίλη Νεφελούδη, ξετυλίγεται επί σκηνής η ιστορία ολόκληρης της οικογένειας και παράλληλα η ιστορία της χώρας: τα παιδικά χρόνια του Νεφελούδη στη Μικρά Ασία, η καταστροφή, η έλευσή τους στην Ελλάδα, η συγκρότηση της αριστεράς και η πορεία του(ς) στην παράταξη, οι αγώνες, ο πόλεμος, ο εμφύλιος, η παρανομία, αλλά και οι δυσκολίες της επιστροφής στην «κανονική» ζωή, η κρίση. Παράλληλα, ένας κόσμος ιδεολόγων έτοιμων να θυσιάσουν τη ζωή τους και ένας κόσμος αδίστακτων, παράσιτων, μικρο-εγκληματιών, μαυραγοριτών, τυχοδιωκτών. Ένα μωσαϊκό ανθρώπων που υπάρχουν, δρουν και αισθάνονται σε συνθήκες ακραίες αλλά και τόσο κοινές συνάμα, ιστορίες που μπλέκονται και υπάρξεις που θέλουν να βρουν το νόημα της ζωής τους. Ιστορίες που πρέπει να ειπωθούν για να λυτρωθούν και να αποδείξουν πως αυτά όλα ένα πράγμα είναι: Ζωή.  

Αυτό άλλωστε υπηρετεί η παράσταση που σκηνοθέτησε αριστοτεχνικά ο Σταμάτης Φασουλής, ένας άνθρωπος του θεάτρου με βαθιά γνώση, εμπειρία και αίσθηση της σκηνής αλλά και της πλατείας. Ξετυλίγει το κουβάρι της ιστορίας καθαρά και τίμια, χωρίς τερτίπια και προσπάθειες εντυπωσιασμού του θεατή αλλά με γνώση, έμπνευση, τρυφερότητα και μια βαθιά ανθρώπινη ανοχή για τον άνθρωπο. Μέσα από την εξαιρετική διασκευή του μυθιστορήματος από τον σκηνοθέτη και τον στενό του συνεργάτη και μαθητή του Γιώργο Λύρα τα πρόσωπα αφήνονται ελεύθερα να διηγηθούν την ιστορία τους, τα γεγονότα να τους αποκαλύψουν, τα αισθήματα να τους δικαιολογήσουν. Δεν χρειάζονται ούτε περίτεχνα σκηνικά, ούτε επιστρατεύεται η τεχνολογία. Η παράσταση είναι μια υπερπαραγωγή σε επίπεδο ανθρώπων, ενεργειών, συναισθημάτων, δονήσεων και ιδεών. Όλα περνούν μπροστά μας σε μια υποδειγματική σκηνοθεσία που κινείται με κινηματογραφική ταχύτητα εναλλάσσοντας χώρους, χρόνους και εποχές. Ο Σταμάτης Φασουλής γνωρίζει όσο ελάχιστοι τον τρόπο να κινεί πολυπρόσωπους θιάσους επί σκηνής με άνεση, να κρατάει τον ρυθμό, να δηλώνει τις ατμόσφαιρες και να κρατάει ισορροπίες. Στιγμή ο θεατής δεν κοιτάζει το ρολόι του. Βρίσκεται μέσα στην ιστορία που διαδραματίζεται επί σκηνής, ταυτισμένος και ακουμπώντας στις δικές του μνήμες και τα δικά του τραύματα, μπροστά στην οδυνηρή συνειδητοποίηση ψεύτικων προσδοκιών και χαμένων ιδεολογιών, μπροστά στην αποκάλυψη της ηθικής σήψης που δεν έχει χρώμα ή παράταξη, μπροστά στο θαύμα της αναγέννησης, της αγάπης και των ελπίδων. Η σκηνοθεσία του Φασουλή δεν κρίνει τα πρόσωπα ούτε επιχειρεί να μας οδηγήσει σε συμπάθειες ή αντιπάθειες. Φροντίζει όμως να ρίχνει φως σε μικρές λεπτομέρειες που αναδεικνύουν σε όλους τους χαρακτήρες τα πιο ανθρώπινα κομμάτια τους.

Πολύ λειτουργικά τα σκηνικά του Γιώργου Γαβαλά και για άλλη μια φορά εντυπωσιακά και συνεπή τα πολυάριθμα κοστούμια που επιμελήθηκε η Ντένη Βαχλιώτη. Σημαντικότατη η συμβολή του Λευτέρη Παυλόπουλου με τους φωτισμούς του που βοήθησαν καθοριστικά στις γρήγορες εναλλαγές, χαρίζοντας συνάμα στην παράσταση μια ιδιαίτερη αίσθηση οικειότητας. Με μια μελαγχολία η ωραία μουσική του Θοδωρή Οικονόμου και σκαμπρόζικες και καλοδουλεμένες οι χορογραφίες του τόσο έμπειρου Δημήτρη Παπάζογλου.

Βρισκόμαστε επίσης μπροστά σε μια εξαιρετική διανομή. Η ικανή Φιλαρέτη Κομνηνού (Νίκη) αξιοποιεί στο έπακρο την πρότερη εμπειρία του τόσο πετυχημένου Τρίτου Στεφανιού και σφραγίζει με την τρυφερή και τόσο προσωπική αφήγησή της την ιστορία. Η Νίκη, λίγο πριν πεθάνει έχει τη νηφαλιότητα να περιπλανηθεί στον χρόνο και στη ζωή της και σαν ηρωίδα του Καβάφη να αναρωτηθεί για το μεγάλο Ναι ή το μεγάλο Όχι. Η Μίρκα Παπακωνσταντίνου (γιαγιά Σεβαστή) είναι μια ηθοποιός που πατάει γερά στη σκηνή και που μόνο η παρουσία της αρκεί για να συμβαίνει κάτι. Εδώ ανάγεται μέσω του ρόλου της σε ένα σύμβολο σύνθεσης των αντιθέσεων: οι δύο γιοι της στα βουνά, οι κόρες της παντρεμένες με δεξιούς. Ο Στέλιος Μάινας στον ρόλο του Αντώνη Αρμάου (Νεφελούδη) με τη δυναμική και την ενέργειά του βρίσκεται σε μία από τις καλύτερες στιγμές του. Ίσως λίγο πιο άκαμπτη από όσο χρειάζεται η Γωγώ Μπρέμπου στον ρόλο της Άννας, της μητέρας της Νίκης. Εξαιρετικές η Σοφία Φαραζή και η Ευαγγελία Μουμούρη (η σοβαρή θεία Φανή και μπριόζα θεία Μαρκέλλα αντίστοιχα). Η πρώτη δόμησε με βάθος τον χαρακτήρα της και με εντυπωσιακό, βουβό τρόπο αποτύπωσε το κλείσιμο στον εαυτό της μετά τον θάνατο του άλλου της αδελφού εξαιτίας του συζύγου της Μπογδάνου, τον οποίο ερμήνευσε με συνέπεια ο Αλέξανδρος Καλπακίδης. Η δεύτερη  έπλασε μια τρυφερή ύπαρξη που διψά για ζωή και χαρά μπροστά σε τοίχους δυστυχίας, μια νότα ευθυμίας που κρύβει έναν σπαραγμό. Ο Μάξιμος Μουμούρης με τον αέρα πραγματικού μποέμ, αυθάδης και γοητευτικός ενσάρκωσε ιδανικά τον Αλέξανδρο ενώ η Ευγενία Δημητροπούλου, μετά την εξαιρετική της Στέλλα Βιολάντη φέτος τον χειμώνα, μας χάρισε μια ακόμη ωραία ερμηνεία στον ρόλο της νεαρής Νίκης αποδεικνύοντας πως πρόκειται για μια ηθοποιό από την οποία πολλά μπορούμε να περιμένουμε. Αποτελεσματικός ο Κίμων Κουρής στον ρόλο του Νίκου Ζαχαριάδη (πολιτικού αντίπαλου του Αρμάου). Πολύ ωραία η παρουσία του Γιώργου Δεπάστα που ανέδειξε τον σχετικά μικρό ρόλο του σε πρωταγωνιστικό φτιάχνοντας έναν σύνθετο και ενδιαφέροντα χαρακτήρα όπως και ο μεστός βουλευτής του Κώστα Φαλελάκη. Απολαυστικός στα μικρά αλλά αξιομνημόνευτα περάσματά του ο τόσο ταλαντούχος Φοίβος Ριμένας. Οφείλουμε να αναφέρουμε όλους τους ηθοποιούς που απέδωσαν ουσιαστικά μια σειρά ρόλων: Νεκταρία Γιαννουδάκη, Δημήτρης Γκοτσόπουλος, Βερόνικα Δαβάκη, Δημήτρης Δεγαΐτης, Λήδα Καπνά, Αυγουστίνος Κούμουλος, Κωνσταντίνος Μαγκλάρας, Δανάη Μπάρκα, Πάνος Μπρόρας, Αχιλλέας Σκεύης, Βάσια Χρήστου.

Η Νίκη είναι μια παράσταση σταθμός όχι μόνο γιατί είναι καλό, σπουδαίο, καθαρό θέατρο αλλά και γιατί στη δεδομένη στιγμή προσφέρει μια πολύτιμη πορεία συνειδητοποίησης σε μια χώρα που κάπως πάλι έχει χάσει τον δρόμο της.