της Ειρήνης Μουντράκη

Για την Ελένη λέει ο τίτλος... Και παίζει με τον στίχο του Σεφέρη, και με τις κάθε είδους αφιερώσεις (που έχουν αγάπη, έχουν έρωτα, έχουν και πόνο) και το μυαλό παίζει τα δικά του παιχνίδια αναζητώντας την αναφορά. Όμως αυτή η παράσταση-αφιέρωμα είναι για την Ελένη του ελληνικού θεάτρου. Την Ελένη Παπαδάκη που έφυγε πολύ νωρίς, δολοφονημένη άγρια, θύμα ενός σπαρακτικού Εμφυλίου δίχως λογική, θύμα της τέχνης και του ασυμβίβαστου χαρακτήρα της, θύμα της ανθρώπινης μικρότητας, αφήνοντας πίσω της μονάχα φωτογραφίες της και τη φωνή της σε ελάχιστα πράγματα. Στο ταγκό της τρελής θεατρίνας μ’ έναν αγέρωχο λυγμό. Σ’ ένα σύντομο απόσπασμα από μια συνέντευξή της στο BBC το 1939 να περιγράφει με φωνή ήρεμη, με μια ολύμπια χάρη την εμπειρία της στο Λονδίνο. Σαν μια θεά που έπεσε για λίγο στη γη για να επιστρέψει στους αιθέρες.

Γόνος ευκατάστατης μεγαλοαστής οικογένειας, εξαιρετικής μόρφωσης, ιδιαίτερα καλλιεργημένη, ανύπαντρη, διατηρούσε ανοιχτά ερωτικές σχέσεις, καπνίστρια, οδηγός αυτοκινήτου, θεατρίνα, έσωσε πολλούς ανθρώπους στη διάρκεια της κατοχής από το εκτελεστικό απόσπασμα, πολύ σημαντική ηθοποιός που έπαιξε δίπλα στους καλύτερους της εποχής της, τα τελευταία της χρόνια πρωταγωνίστρια στο Εθνικό Θέατρο. Τελευταίος της ρόλος η Εκάβη στις Τρωάδες από τις 13 Δεκεμβρίου 1943 μέχρι τις 9 Ιανουαρίου 1944.  

Διαγράφθηκε από το Σωματείο της, το ΣΕΗ, τον Οκτώβριο του 1944 ως προδότρια. Κατηγορήθηκε για φιλογερμανική στάση ενώ αδίκως της προσαπτόταν και σχέση με τον πρωθυπουργό Ιωάννη Ράλλη τον κατοχικό πρωθυπουργό. Οι φίλοι της την προειδοποιούν να φύγει. Εκείνη αρνείται. Ακόμη και όταν, στις 21 Δεκεμβρίου 1944, χτυπούν την πόρτα στο σπίτι του Δημήτρη Μυράτ στα Πατήσια για να την πάρουν και η μητέρα του της προτείνει να φύγει από το πίσω παράθυρο εκείνη αρνείται. Είναι αδύνατον να αποδειχθεί «χαμηλοτέρα» των τραγικών ηρωίδων που ερμήνευε. Ακολουθεί το απόσπασμα της ΕΑΜ και με συνοπτικές διαδικασίες δικάζεται και καταδικάζεται σε θάνατο με τσεκούρι, - συνηθισμένη πρακτική της εποχής, όχι κάποια ιδιαίτερη τιμή. Η εκτέλεσή της θα γίνει το ίδιο κιόλας βράδυ με περίστροφο τελικά. Θα την αναζητούν για ένα μήνα. Το κρύο δεν θα αφήσει το πτώμα της να αποσυντεθεί. Περιμένει για μια τελευταία φωτογραφία. Η κηδεία της θα γίνει με μεγάλες τιμές και οι «δολοφόνοι» της θα πληρώσουν με θάνατο. Η Ανθρωποθυσία, (δανείζομαι τον όρο από τον Μάνο Ελευθερίου), είχε τελεστεί! Η ανάλγητη υποκρισία μιας εποχής, μιας χώρας και της κακίας είχε γραφτεί στους αιώνες.

Η πλατφόρμα νέων δημιουργών της Πειραματικής Σκηνής του Εθνικού Θεάτρου με θέμα τον «Εμφύλιο», την περασμένη άνοιξη, ήταν η αφορμή για την έμπνευση και τη δημιουργία της παράστασής αυτής που σκηνοθέτησε ο Μάνος Καρατζογιάννης, αφιερωμένη στην Ελένη Παπαδάκη. Μια παράσταση τρυφερή που προσπαθεί να πλησιάσει την μεγάλη ηθοποιό και την προσωπικότητά της, να παίξει με τις σκέψεις και τα αισθήματά της τις τελευταίες στιγμές της, έχοντας αποφύγει μελοδραματισμούς και αιχμηρές αναφορές, αφήνοντας τον απόηχο των γεγονότων να πλησιάσουν χωρίς να μας «ενοχλήσουν». Μια παράσταση που είναι φτιαγμένη σαν από υλικό ονείρου, μιας ψευδαίσθησης ή αυταπάτης, ενός ειδώλου που είναι μπροστά μας άπιαστο. Με αυτήν την πρόθεση έχει γραφτεί και το κείμενο της παράστασης από τον Μάνο Καρατζογιάννη, - ο οποίος είχε πρόσβαση στο αρχείο του Μάνου Ελευθερίου συγγραφέα του συγκλονιστικού για την ηθοποιό μυθιστόρημα Η Γυναίκα που πέθανε δύο φορές. Η υπόθεση Παπαδάκη είναι ένα πρόσφορο, και ανεκμετάλλευτο θεατρικά, υλικό εργασίας. Εκείνος όμως προτίμησε να βάλει στην άκρη ιστορικά και πολιτικά γεγονότα, να φωτίσει μόνο κάποιες στιγμές από τα γεγονότα, να αφήσει σχεδόν ασχολίαστη τη ζοφερή πραγματικότητα και τους λόγους που οδήγησαν στην εκτέλεση, να «καλύψει» τον φθόνο που προκαλεί στους άλλους το «ξεχωριστό», το άπιαστο. Θέλησε να αναδείξει την τρυφερή, ανθρώπινη πλευρά της υπερβατικής αυτής προσωπικότητας. Αφήνει ωστόσο μια συνεχή απειλή: τον βουβό εκτελεστή (μια υποβλητική σκηνική παρουσία από τον Σπύρο Κυριαζόπουλο) να παρατηρεί σε όλη την παράσταση την ηθοποιό, σαν αρπακτικό που περιμένει καρτερικά το θύμα του να το πετύχει στην πιο ευαίσθητη, την πιο ανυπεράσπιστη στιγμή του.

Η Μαρία Κίτσου είναι φτιαγμένη από τη στόφα των μεγάλων θεατρίνων. Και για αυτό είναι η ενδεδειγμένη Ελένη Παπαδάκη. Εκτός από την κάποια ομοιότητα στην εξωτερική εμφάνιση – ομοιότητα που δεν έχει σχέση με τα χαρακτηριστικά αλλά με την επιβλητικότητα και το στυλ – διαθέτει μια καθηλωτική δύναμη. Τέτοια που μπορεί να κάνει τον θεατή να προσέχει την πιο μικρή, την ελάχιστή της κίνηση δίχως ανάσα. Να τον παρασύρει στους συνεχείς στροβιλισμούς της διάθεσής της, να τον υποβάλει στις ατμόσφαιρες που εκείνη επιλέγει. Ο σκηνοθέτης της μπήκε στην άκρη και την άφησε ελεύθερη να «υπάρξει».

Το σκηνικό του Γιάννη Αρβανίτη είναι λειτουργικό και απλό. Με μια εσάνς εποχής και της εικόνας της Παπαδάκη το κοστούμι της Κίτσου από την Βασιλική Σύρμα. Υποβλητικοί οι φωτισμοί της Κατερίνας Μαραγκουδάκη. Το βίντεο της παράστασης υπογράφει ο Πάτροκλος Σκαφίδας. Θα ήθελα να αναφερθώ και στο υπέροχο κείμενο του Άκη Δήμου για την Ελένη Παπαδάκη που προλογίζει την έκδοση του έργου από τις εκδόσεις Σοκόλη.

Η Ελένη Παπαδάκη γεννήθηκε το 1908. Δεν πέθανε ποτέ.....