«Το σύγχρονο ελληνικό κείμενο οφείλει να ξεφύγει από την λογική της ηθογραφίας και να εστιάσει σε θέματα και φόρμες που αγγίζουν τις σύγχρονες διεθνείς αναζητήσεις».  Η Δήμητρα Κονδυλάκη μιλάει με  αγάπη για το ελληνικό κείμενο αλλά με τη σκέψη της να τρέχει και εκτός συνόρων. Η συνάντηση με την θεατρολόγο και  μεταφράστρια μετατράπηκε σε μια ενθουσιώδη περιπλάνηση στην ιστορία της σύγχρονης ελληνικής δραματουργίας.  Συζητάμε μαζί της για το ρόλο του θεατρικού μεταφραστή καθώς και για την ανάγκη υλοποίησης μιας συγκεκριμένης εθνικής πολιτικής ανάδειξης του σύγχρονου ελληνικού ρεπερτορίου. 

Η διαδρομή της Δήμητρας Κονδυλάκη είναι άμεσα συνυφασμένη με την προώθηση και ανάδειξη του σύγχρονου θεατρικού κειμένου – τόσο μέσω της μετάφρασης όσο και μέσω της θεωρίας και της κριτικής. Διδάκτωρ Συγκριτικής Λογοτεχνίας του Πανεπιστημίου της Σορβόννης, επιστημονική Συνεργάτις στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών των Πανεπιστημίων Πατρών και Πελοποννήσου από το 2004 έως και το 2012, εισηγήτρια του Εργαστηρίου Θεατρικής Μετάφρασης στο Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών, σύμβουλος έκδοσης στις θεατρικές σειρές της Νεφέλης και των εκδόσεων “Poema”, μεταφράστρια και σκηνοθέτις. Εστιάζει το ενδιαφέρον της στην ανάδειξη των πλέον ενδιαφέροντων δειγμάτων της σύγχρονης δραματουργικής παραγωγής. Αυτή την εποχή ετοιμάζει μια μονογραφία πάνω στο θέατρο του Δημήτρη Δημητριάδη που θα κυκλοφορήσει από τις Εκδόσεις Νεφέλη.

Λίγο μετά το τέλος της διατριβής της,  έρχεται σε επαφή με το Ευρωπαϊκό Εργαστήρι Μετάφρασης με έδρα την Εθνική σκηνή της Ορλεάνης στη Γαλλία, έναν διευρωπαϊκό φορέα με στόχο την προώθηση και μετάφραση νέων ανέκδοτων έργων.  Απασχολείται με την προβολή ξένων έργων στην Ελλάδα, αλλά γρήγορα αντιλαμβάνεται το μεγάλο κενό στην ανάδειξη ελλήνων συγγραφέων στο εξωτερικό. Με τη βοήθεια του Ευρωπαϊκού Εργαστηρίου μεταφράζει μεταξύ άλλων στα γαλλικά το θέατρο του Γιάννη Μαυριτσάκη ξεκινώντας από το πρώτο του έργο Το τυφλό σημείο (2008) καθώς και δύο έργα του Δημήτρη Δημητριάδη εκ των οποίων Ο κυκλισμό ς του τετραγώνου, ήταν η κεντρική παραγωγή του αφιερώματος στον συγγραφέα στο θέατρο του Οντεόν (Παρίσι 2010).

Το κενό εθνικής πολιτικής και το γαλλικό παράδειγμα

Η Δήμητρα Κονδυλάκη υπογραμμίζει  την απουσία πολιτικής υποστήριξης ενός νέου ρεπερτορίου στην Ελλάδα.

«Υπάρχουν ελάχιστοι εκδότες θεατρικών έργων και κανένας από τους μεγάλους εκδοτικούς οίκους δεν ακολουθεί με συνέπεια μια συγκεκριμένη πολιτική για το σύγχρονο θέατρο. Το θεατρικό σύστημα είναι διχασμένο ανάμεσα σε παραγωγές με κέντρο τον σκηνοθέτη που αναζητούν το «μεγάλο έργο» και σε πειραματικά εγχειρήματα που συνήθως υποβαθμίζουν το θεατρικό κείμενο για χάρη του πειραματισμού». 

Στη Γαλλία, χάρη στην κρατική υποστήριξη των δύσκολων ειδών καλλιτεχνικής έκφρασης, όπως είναι το θεατρικό κείμενο και η θεατρική έκδοση, έχει αναπτυχθεί ένα πολύ καλά οργανωμένο δίκτυο προώθησης του σύγχρονου ρεπερτορίου.

 «Η εμπλοκή των Γάλλων με την υποστήριξη της σύγχρονης  ελληνικής δραματουργίας έχει και έναν αυτόματο αντίκτυπο στο θεατρικό γίγνεσθαι και στην Ελλάδα. Δηλαδή, κάτι το οποίο γίνεται δημοφιλές στη Γαλλία, αναπόφευκτα αρχίζει να δημιουργεί ένα κύμα ενδιαφέροντος και εδώ. Το παράδειγμα των συγγραφέων που έχω εγώ παρακολουθήσει είναι πολύ χαρακτηριστικό. Ο Δημητριάδης, ο Μαυριτσάκης, η Μαρία Ευσταθιάδη αποτελούν χαρακτηριστικές περιπτώσεις δημιουργών που οι Γάλλοι υποστήριξαν, συμβάλλοντας στην πορεία τους και στην ελληνική σκηνή».  

Συμφωνούμε πως η οικονομική κρίση και η απουσία εκδοτών ειδικευμένων στο θέατρο αποξήραναν το ελληνικό έδαφος, στο οποίο θα έπρεπε να απλωθούν οι ρίζες μιας εθνικής πολιτικής ανάδειξης του ελληνικού ρεπερτορίου. Αποτελεί  όμως αυτό επαρκή δικαιολογία;
«Κανονικά δεν θα έπρεπε να συμβαίνουν έτσι τα πράγματα», σημειώνει. «Εγώ πιστεύω ότι τα πράγματα θα έπρεπε να συμβαίνουν αντίστροφα. Τα πράγματα θα έπρεπε να αναδεικνύονται στη χώρα τους, να υπάρχει μια εθνική πολιτική υποστήριξης και μετά να βγαίνουν προς τα έξω. Εφόσον, δεν υπάρχει κάτι τέτοιο, ουσιαστικά, η γαλλική παρέμβαση για παράδειγμα, πάτησε σε ένα κενό πολιτικής σε αυτό τον συγκεκριμένο τομέα που έχει να κάνει με το σύγχρονο θεατρικό έργο».

Ο μεταφραστής-δημιουργός

Αναζητάμε το νέο ρόλο του θεατρικού μεταφραστή.

«Αφενός έχει πάψει να θεωρείται απλός διαμεσολαβητής του κειμένου από τη μια γλώσσα στην άλλη. Αντίθετα, αντιμετωπίζεται πια ως επί ίσοις όροις  δημιουργός μιας νέας γλώσσας που αντιστοιχεί, χωρίς να αναπαράγει, τη γλώσσα του πρωτοτύπου. Αφετέρου έχει αναγκαστικά «κοινωνικοποιηθεί» περισσότερο, αφού δεδομένης της διάχυτης καχυποψίας απέναντι στα σύγχρονα κείμενα αλλά και τη δικής του επιθυμίας να την ανατρέψει, έχει επιδοθεί σε μια δυναμική δράση αναζήτησης νέων συγγραφέων».
 

Το σύγχρονο θεατρικό κείμενο στο προσκήνιο

Παρά το γεγονός πως εδώ και αρκετά χρόνια πλανάται μεταξύ κριτικών και σκηνοθετών μια πάγια πεποίθηση ότι δεν γράφονται πια έργα ισάξια εκείνων του κλασικού ρεπερτορίου, η Δήμητρα Κονδυλάκη διακρίνει σήμερα ένα πολύ καλύτερο σημείο παραγωγής σκηνικής γραφής και ποιοτικού κειμένου, που ενσωματώνει τους προβληματισμούς της εποχής μας,  από ό,τι ήταν 10 χρόνια πριν.

«Χωρίς να έχουμε φτάσει σε ένα σημείο που μπορούμε να πούμε ότι πραγματικά έχει συγκροτηθεί ένα δυνατό σύγχρονο ελληνικό ρεπερτόριο, παρόλο αυτά υπάρχουν πάρα πολύ καλά δείγματα και πολύ ενδιαφέροντες συγγραφείς που έχουν μεγάλη δυναμική. Το σύγχρονο ελληνικό θεατρικό κείμενο έχει ανάγκη να ξεφύγει από τον νατουραλισμό, από την άμεση αντανάκλαση της πραγματικότητας στη σκηνή και να προχωρήσει σε έναν άλλο χειρισμό της πραγματικότητας, που να έχει ένα ποιητικό βάθος. Να μας κάνει να αναστοχαστούμε το σήμερα με άλλους όρους και όχι τείνοντας μας απλά ένα φωτογραφικό καθρέφτη. Υπάρχουν συγγραφείς σήμερα που υπηρετούν αυτή την κατεύθυνση και θα αναδειχθούν και περισσότερο στο μέλλον.»

Εργαστήρι δραματουργίας Βυρσοδεψείου

Στο πλαίσιο της διαπιστωμένης συλλογικής ανάγκης να προταθούν νέα κείμενα και να αναδειχθούν νέοι έλληνες συγγραφείς, δημιουργήθηκε πέρυσι με τη συνεργασία  της Δήμητρας Κονδυλάκη, της θεατροπαιδαγωγού και σκηνοθέτιδας Τζωρτζίνας Κακουδάκη και της καλλιτεχνικής διευθύντριας του Βυρσοδεψείου, Έλλης Παπακωνσταντίνου, το Εργαστήρι δραματουργίας  του Βυρσοδεψείου το οποίο φιλοδοξεί να γίνει χώρος υποδοχής, ανατροφοδότησης και εξέλιξης του θεατρικού συγγραφέα.

Βασικός στόχος του εν λόγω εργαστηρίου είναι να προσφέρει στους συγγραφείς έναν πραγματικό πρώτο αναγνώστη.  Αυτός θα τους βοηθήσει να εξελίξουν το έργο τους και να το φτάσουν σε ένα επίπεδο που να έχει μεγαλύτερο ενδιαφέρον για την σκηνή. Ταυτόχρονα, προτεραιότητα του Εργαστηρίου δραματουργίας είναι η σύμπραξη με αντίστοιχες δράσεις στο εξωτερικό όπως το φεστιβάλ «Ecrire et mettre en scène» που με τη συνεργασία του Γαλλικού Ινστιτούτου φιλοξένησε τρεις έλληνες συγγραφείς, την Έλενα Πέγκα, τον Μανώλη Τσίπο και τον Κωνσταντίνο Τζήκα στο Panta théâtre της Caen, τον Μάιο 2014.

Εργαστήρια Θεατρικής Μετάφρασης
 

Στα Εργαστήρια Θεατρικής Μετάφρασης του Γαλλικού Ινστιτούτου, τα οποία πραγματοποιούνται από το 2009, με εισηγητές τη Δήμητρα Κονδυλάκη και τον Ανδρέα Στάϊκο, οι σπουδαστές ευαισθητοποιούνται στον θεατρικό λόγο μέσα από μια βιωματική και συλλογική εμπλοκή με το κείμενο. 

«Στο πλαίσιο των εργαστηρίων οι μαθητές έρχονται σε επαφή με ανέκδοτα έργα, που παρουσιάζονται για πρώτη φορά. Αντιμετωπίζοντας το θεατρικό κείμενο ως μια αυτόνομη λογοτεχνική οντότητα προσπαθούμε να καταλάβουμε μέσα από τη μετάφραση τον μηχανισμό της λογοτεχνίας. Το θεατρικό κείμενο ναι μεν προορίζεται για την σκηνή, αλλά οφείλει να λειτουργεί και αυτόνομα, χωρίς να αρνείται και την απόλαυση στην ανάγνωση».

Πρωταρχικό στόχο του Εργαστηρίου θεατρικής μετάφρασης αποτελεί η ανάδειξη μέσω της μετάφρασης  έργων ανέκδοτων.  Τα κείμενα του Jean-Luc Lagarce και της Carine Lacroix  που θα μεταφραστούν φέτος στο πλαίσιο των εργαστηρίων θα συμπεριληφθούν στη σειρά «Σύγχρονο Γαλλικό Θέατρο» των εκδόσεων Άγρα και θα παρουσιαστούν στο πλαίσιο του θεατρικού φεστιβάλ που πραγματοποιείται κάθε Μάιο στο Ίδρυμα Κακογιάννη.

Για περισσότερες πληροφορίες επισκεφτείτε τους ιστότοπους:

http://www.vyrsodepseio.com/el/events/7-ergastirio-dramatourgias/161-may-june-dedicated-in-contemporary-greek-writing-in-france-and-greece

http://www.ifa.gr/index.php/el/mathimata-spoudes/le-pole-traduction/2012-08-24-08-42-29

http://www.nefeli-books.net/index.php/ekdotikoprogramma.html

Μυρτώ Ευαγγελίδου