Ο ηθοποιός και σκηνοθέτης Μάνος Καρατζογιάννης είναι ένας από τους πιο ανήσυχους καλλιτέχνες της γενιάς του. Πάντοτε σε αναζήτηση νέων πραγμάτων και τρόπων, από φέτος είναι ο καλλιτεχνικός οικοδεσπότης του φιλόξενου θεάτρου Σταθμός με ένα πρόγραμμα που είναι παράλληλα και ένα ταξίδι ταυτότητας.

Ποια διαδικασία προετοιμασίας απολαμβάνετε περισσότερο; Αυτή του ηθοποιού ή του σκηνοθέτη;

Εξαρτάται τη συνθήκη, εξαρτάται τους συνεργάτες, εξαρτάται το κείμενο. Σίγουρα αυτές οι δύο ιδιότητες είναι διαφορετικές, αλλά η μία συμπληρώνει την άλλη στην δική μου περίπτωση. Πάντα μια ιστορία λες. Είτε είσαι ηθοποιός, είτε είσαι σκηνοθέτης. Στη σκηνοθεσία έχεις μια συνολικότερη ευθύνη. Για να επιλέξω να σκηνοθετήσω κάτι, για να επιλέξω, δηλαδή, να αναλάβω την ευθύνη μιας ιστορίας και τη διαχείριση κάποιων ανθρώπων, σημαίνει ότι πρέπει να αγαπώ πολύ ή αυτούς τους ανθρώπους, τους ηθοποιούς δηλαδή, ή την ιστορία πολύ. Ή το κείμενο. Όταν, δε, συμβαίνουν και τα δύο, που μέχρι στιγμής έτσι συμβαίνει, είναι κάτι που μου αρέσει πολύ. Μου αρέσει πολύ να κάνω πρόβα σε ένα κείμενο που αγαπώ. Με ανθρώπους που νιώθω ότι έχω μια συγγένεια. Τώρα, όταν μ’ αρέσει πολύ ένας ρόλος, και έχω εμπιστοσύνη στον σκηνοθέτη, είναι λίγο σαν να είσαι ερωτευμένος. Δηλαδή, είναι ένα αίσθημα πάρα πολύ ωραίο. Μου αρέσουν και τα δύο. Δεν μπορώ να πω ότι απολαμβάνω κάτι περισσότερο. Κατά καιρούς μπορεί κάτι να με φοβίζει περισσότερο, ή να το χαίρομαι πιο πολύ. Αλλά δεν μπορώ να τα ξεχωρίσω.

Πως προετοιμάζετε τον εαυτό σας κατά την διάρκεια των προβών; Έχετε κάποια πράγματα που ακολουθείτε;

Ναι έχω. Σε σχέση με τη φωνή έχω κάνει δύο εργαστήρια για πολλά χρόνια, για περίπου 5 χρόνια, με τον Σπύρο Σακκά και την Μίρκα Γεμεντζάκη. Και ήταν δύο πολύ σημαντικές συναντήσεις αυτές, όπου έμαθα μια σειρά ασκήσεων που έκανα με τον Σπύρο και μετά με την Μίρκα, τις οποίες τις κάνω πριν από κάθε παράσταση. Τώρα, σε σχέση με την κίνηση, μου αρέσει πολύ, και στην πρόβα και πριν την παράσταση, να κάνω τις κινήσεις του έργου. Χωρίς λόγια. Και μου αρέσει να διαβάζω ξεχωριστά και το έργο. Όπου καμιά φορά οι συνάδελφοι μου λένε, «Καλά δεν τα ξέρεις τα λόγια;», αλλά μου αρέσει να το διαβάζω σαν βιβλίο το κείμενο. Όλο. Όπως μου αρέσει να κάνω τις κινήσεις χωρίς λόγια, πολύ συγκεντρωμένα. Και μετά, στη σκηνή συμβαίνουν μαζί αυτά τα πράγματα. Τώρα, σου λέω πράγματα, πολύ προσωπικά, γιατί για εμένα αυτό είναι αρκετά προσωπικό.

Η μέθοδος σας και ό,τι άλλο κάνετε που ορίζει τη δουλειά σας, σας επηρεάζουν  το ίδιο εκτός θεάτρου; Είστε και στη ζωή σας το ίδιο οργανωτικός, μεθοδικός; Αλληλεπιδρούν αυτά;

Κάποιες φορές αλληλεπιδρούν και κάποιες φορές είναι σε αντίστιξη. Δηλαδή, μπορεί στη δουλειά να είμαι πάρα πολύ οργανωτικός και σε κάποια πράγματα,  όπως γραφειοκρατικά, να μην είμαι το ίδιο επιμελής. Όπως είμαι επιμελής στη δουλειά, να μου αναθέσουν κάτι και να το κάνω με την ίδια ευθύνη. Δηλαδή, είναι ανάλογα με την περίσταση. Σίγουρα πάντως μ’ αρέσει πολύ στην δουλειά να προετοιμάζω τη δραματουργία. Τώρα, ας πούμε, μου δίνεις και μια καλή ευκαιρία να πω κάτι. Στην τελευταία παράσταση που σκηνοθέτησα και έπαιξα, μαζί με πολύ άξιους συναδέλφους, δασκάλους, φίλους, ήταν τέσσερα μονόπρακτα του Πίντερ. Τα δύο από αυτά, ζώντος  του Πίντερ, παίζονταν μαζί, και το πρώτο  με το τελευταίο από τα μονόπρακτα, ο κορυφαίος κριτικός θεάτρου και μελετητής του Πίντερ, που έχει ασχοληθεί όσο λίγοι ανά τον κόσμο έγραφε ότι πρέπει να παίζονται μαζί. Οπότε, στήριξα πολύ την έρευνά μου δραματουργικά, στο ποια θα είναι αυτά τα μονόπρακτα. Οι περισσότεροι το κατάλαβαν, κατάλαβαν αυτή τη σύνδεση. Υπήρχαν και κάποιοι άνθρωποι που εκτιμώ, που δεν μπόρεσαν να καταλάβουν αυτή τη σύνδεση. Πάντως, για να προκύψει μία σύνθεση, σίγουρα έχω δουλέψει πολύ. Δηλαδή, δεν είναι ότι μπορεί να κάνω κάτι στην τύχη. Ή όταν έκανα την παράσταση για την Λούλα Αναγνωστάκη. Είναι κάτι που το κοιτάζω, που το μελετώ, που έχω επιμείνει πολύ. Δεν αφήνω τα πράγματα στην τύχη τους. Από εκεί και πέρα κάποιος μπορεί να συμφωνήσει ή να διαφωνήσει, από εκεί και πέρα σε κάθε παράσταση υπάρχει μια πού σκληρή δουλειά και έρευνα σχετικά με τη δραματουργία. Αυτή τη διαδικασία την ακολουθώ και ως ηθοποιός και ως σκηνοθέτης. Βέβαια, είναι σίγουρα δικαίωμα του καθενός να αντιλαμβάνεται διαφορετικά ένα έργο τέχνης. Σίγουρα το θέμα είναι στην τεκμηρίωση. Στο πώς τεκμηριώνεται ένα επιχείρημα. Δεν σταματάει η μελέτη. Δηλαδή δεν μπορείς να μην ψάχνεις. Ακόμα και πράγματα που για εμένα έχουν ενδιαφέρον, που μπορεί να φαίνονται πολύ ανατρεπτικά στην σκέψη. Δεν σου κρύβω ότι στην αρχή για την παράσταση του Πίντερ υπήρχε μεγάλη επιφύλαξη για το αν αυτά τα τέσσερα μονόπρακτα, που έχουν να παρουσιαστούν τριάντα χρόνια στην Ελλάδα, θα αφορούν τον κόσμο. Το κοινό. Η εμπορική τους απήχηση. Και είναι κάτι που εγώ δεν μπορώ να λειτουργήσω έτσι. Δεν μπορώ να λειτουργήσω, δηλαδή, να σκεφτώ με βάση την απήχηση. Σίγουρα με ενδιαφέρει, αλλά ξεκινάει από κάτι  το πολύ προσωπικό που θέλω να πω. Ας πούμε, αυτά τα  μονόπρακτα δεν είχαν σχέση με τα προηγούμενα έργα του Πίντερ. Ήταν κείμενα που τα έγραψε ο ίδιος σε μια στιγμή που ζούσε ένα καλλιτεχνικό αδιέξοδο, δεν μπορούσε να πάει παρακάτω. Είχε κάνει να γράψει 2-3 χρόνια, και άρχισε να επαναπροσδιορίζει τις έννοιες, να κάνει έναν απολογισμό δηλαδή, και μέσα από αυτό το πένθος που ζούσε και προσωπικά, άλλα και καλλιτεχνικά, να πιάνει το νήμα από την αρχή. Αυτό αφορούσε και εμένα, και σίγουρα αυτά τα μονόπρακτα, είχαν και έχουν μια σκοτεινιά. Ένα έρεβος. Και η αγάπη του κόσμου σε ένα γεμάτο καθημερινά θέατρο, αλλά και η επικοινωνία που είχε η παράσταση με συγκίνησε πολύ.

Μιλάτε πολύ για το κείμενο και τη δραματουργία. Έχετε κάποια μέθοδο με την  οποία προσεγγίζετε έναν κείμενο; Έχετε κάποιο τρόπο που διδάσκετε ένα κείμενο σαν σκηνοθέτης, που μελετάτε το κείμενο σαν ηθοποιός;

Ερευνώ πάρα πολύ τον συγγραφέα, το κλίμα, την εποχή του, το κείμενο, αναλύσεις σχετικές με το κείμενο, και μετά υπάρχει μια διαδικασία, διαφορετική κάθε φορά. Τώρα, ας πούμε, υπήρχαν κάποιοι ηθοποιοί στην τελευταία παράσταση που παίζανε πάρα πολύ, με διάφορα παιχνίδια, ίσως επειδή είχαμε ένα μικρό παιδί στο  θίασο. Το οποίο ήταν πάρα πολύ ωραίο και άνοιγε πολλές διεξόδους, μέσα από αυτοσχεδιασμούς, από συνθήκες, από παιχνίδια. Και υπήρχαν άλλοι ηθοποιοί, που προτιμούσαν την πιο συνηθισμένη διαδικασία δουλεύοντας με τον λόγο και με τα κείμενα. Και οι δύο τρόποι έχουνε αξία. Εγώ πιστεύω πάρα πολύ στη δουλειά, στη διαθεσιμότητα και στην επικοινωνία. Σ’ αυτά που δεν λέμε. Με την έννοια, ότι μπορούμε πολύ εύκολα να καταλάβουμε, και τώρα, αυτή την στιγμή που είμαστε, πέραν των πραγμάτων που λέμε, τι εκπέμπουμε ο ένας στον άλλον. Δηλαδή, είναι καλό στο θέατρο, να είμαστε ανοιχτοί, να μπορούμε να διαφωνήσουμε, να μπορούμε να νιώθουμε ελεύθεροι. Για να στο πω πολύ συμπυκνωμένα αυτό, υπάρχει μια φράση του Σολωμού η οποία είναι πολύ στο μυαλό μου συνέχεια. Που λέει: «Πρώτα ο νους να συλλάβει με δύναμη, και ύστερα η καρδιά να πραγματώσει ότι ο νους συνέλαβε». Για εμένα αυτό είναι η υποκριτική ή η ποίηση στη σκηνή. Πρέπει πρώτα να συλλάβω κάτι. Για να συλλάβω πρέπει να ερευνήσω, και να απορώ. Η απορία, αυτή η παιδική απορία, είναι πολύ σημαντική. Γενικά, όταν υπάρχει κάτι πολύ απόλυτο σαν γνώση, είναι πολύ δύσκολο να... Δηλαδή, όταν κάποιος ξέρει και έχει προαποφασίσει, πως θα παίξει, είτε είναι ηθοποιός ή σκηνοθέτης, δυσκολεύει πολύ τη διαδικασία. Αυτό μπορεί να συμβεί όταν ένας ηθοποιός θέλει πολύ να παίξει έναν ρόλο και μπορεί ακόμα να έχει αγνοήσει και μελέτες  και πράγματα που έχουν προκύψει μέσα από το κείμενο, γιατί έχει φανταστεί κάπως το ρόλο. Αυτό όμως δεν είναι πάντα βοηθητικό. Γιατί το ένστικτό μας, πάντα, κάπου μας πηγαίνει σίγουρα, το θέμα όμως, είναι ότι αυτό που το ένστικτό μας μας πάει κάπου, αν εμείς μπορούμε να το μεταφράσουμε το ένστικτο. Να μπορούμε να το κάνουμε λόγια. Γιατί δεν παίζουμε μόνοι μας. Καταλαβαίνεις τι θέλω να πω; Δηλαδή, εγώ μπορεί να έχω μία προσέγγιση για την παράσταση, να πρέπει να βρω έναν τρόπο να την μεταδώσω στους συνεργάτες μου, είτε ως ηθοποιός, είτε ως σκηνοθέτης. Δεν αρκεί μόνο το ένστικτο. Παρατηρώ, τελευταία, συναδέλφους,  πως μπορούν να μιλάνε για το αντικείμενό μας, που είναι το θέατρο. Υπάρχει ένας πολύ μεγάλος κίνδυνος. Να είμαστε πολύ αυτοαναφορικοί, ή ναρκισσευόμενοι ή αόριστοι. Γιατί υπάρχει πολύ το εγώ. Το θέμα είναι πώς, ενώ μιλάς για την δουλειά σου, μπορείς να μιλήσεις για το ίδιο το αντικείμενο, και όχι για τον εαυτό σου. Αυτό σαν διαδικασία, είτε είναι μια ημερίδα, είτε είναι μια συνέντευξη, είτε είναι μία πρόβα, υπάρχει παντού. Αν εγώ, δηλαδή, μέσα στην πρόβα μιλάω πιο πολύ για εμένα και την ανάγκη μου παρά για το αντικείμενο, υπάρχει πρόβλημα. Το ίδιο μπορεί να συμβεί και σε μια ημερίδα. Σε μια συνέντευξη. Ένας καλλιτέχνης να κληθεί να μιλήσει για την δουλειά του και να καταλήξει να μιλάει για τον εαυτό του, παρά για το ίδιο το αντικείμενο. Με λίγα λόγια, θέλω να πω, ότι όσο δίνουμε χώρο στους άλλους, πράγμα που δεν είναι εύκολο στην σημερινή εποχή, τόσο πιο κερδισμένοι είμαστε.

Συνήθως στο θέατρο, ο σκηνοθέτης είναι το «αφεντικό» και ο ηθοποιός είναι εργαλείο. Πως νιώθεις εσύ για τους δύο αυτούς ρόλους;

Κοίταξε ο σκηνοθέτης είναι ο πατέρας. Και ο ηθοποιός είναι το παιδί. Ο σκηνοθέτης, είναι ο πατέρας, θα φροντίσει το παιδί, θα φροντίσει και την μάνα, που είναι το έργο, και θα τα φέρει σε επαφή με τον κόσμο. Και το παιδί και την μάνα. Και το κείμενο και τον ηθοποιό. Κι εκεί, λίγο, χάνονται και τα όρια κάποια στιγμή. Δηλαδή βλέπω ότι οι ηθοποιοί μπορεί να  λειτουργούμε πολύ θετικά κάποιες στιγμές. Ο ηθοποιός είναι παιδί, κι επειδή είναι παιδί, παίζει, μπορεί να συγχωρήσεις πολλά πράγματα σε αυτό, μπορεί να το χαζέψεις, το παιδί, μπορεί να σε ταξιδέψει. Μπορεί να παραδοθείς σε έναν καλό ηθοποιό. Είτε ως θεατής, είτε ως συνεργάτης. Να μαγευτείς από έναν καλό ηθοποιό. Μου έχουν συμβεί ηθοποιοί στις πρόβες, που όταν έπαιζαν, ανεξαρτήτως του αποτελέσματος, μου έχουν χαρίσει τέτοιες στιγμές στη διαδικασία, που τους κοίταγα και έλεγα «κοίτα να δεις!». Αλλά το έλεγα μετά. Νομίζω ότι αυτό που είναι πολύ βοηθητικό, αλλά σπάνια συμβαίνει, είναι να μην υπάρχει αγωνία για το αποτέλεσμα. Και για τους σκηνοθέτες και για τους ηθοποιούς. Γιατί όταν θες να καταθέσεις κάτι προσωπικά σημαίνει ότι έχεις μελετήσει και ξέρεις ότι δεν μπορεί να αρέσει σε όλους. Με την ίδια ένταση. Αλλά βλέπω, ότι εξαιτίας της έκθεσης ή του ναρκισσισμού που κουβαλάνε οι καλλιτέχνες, μου έχει συμβεί σε συνεργασίες με σκηνοθέτες ή με ηθοποιούς, να τους αφορά πάρα πολύ το αποτέλεσμα, και λιγότερο η διαδικασία. Εγώ πιστεύω ότι τις πρόβες μας χειροκροτεί ο κόσμος. Όχι τις παραστάσεις μας. Το λέω καμιά φορά και με κοιτάνε περίεργα. Εντάξει, δεν είπα να μην είσαι φιλότιμος ή να βαριέσαι την ώρα της παράστασης, αλλά θεωρώ ότι το κοινό χειροκροτεί τις πρόβες μας και όχι τις παραστάσεις μας.

Ποια είναι η πρωταρχική σας αίσθηση για τη σκηνή; Και σαν ηθοποιός αλλά και σαν σκηνοθέτης.

Τώρα αυτό χάνεται μέσα στον χρόνο, το πρωταρχικό αίσθημα. Όσο θυμάμαι τον εαυτό μου, είχα αυτή την επιθυμία. Ήμουνα από τα παιδιά που δεν επιθύμησαν τίποτα άλλο εκτός από θέατρο. Ήταν πολύ ξεκάθαρη η επιθυμία μου, γι’ αυτό και μπήκα στην σχολή πριν ακόμα κλείσω τα 18. Έχω πάντα τον ίδιο ενθουσιασμό. Υπάρχει ένας ενθουσιασμός και υπάρχει και μια ανάγκη για επικοινωνία. Σταθερά. Όλα αυτά τα χρόνια. Οι ευθύνες αλλάζουν σίγουρα.

Η επικοινωνία σας είναι καλύτερη στη σκηνή ή στη ζωή;  Καλύπτεται η ανάγκη σας για επικοινωνία καλύτερα στο θέατρο;

Είμαι πιο ειλικρινής. Αν μπορούσα σε κάποια πράγματα, πολύ πρακτικά, ή και σε κάποια πράγματα  που είναι και πολύ προσωπικά, στις ανθρώπινες σχέσεις, θα ήθελα να να είμαι όσο ειλικρινής είμαι στην σκηνή ή όσο επιδιώκω να είμαι. Δεν μπορείς όμως πάντα να είσαι ειλικρινής. Παλεύεις. Κάποιες φορές είσαι πολύ, κάποιες λιγότερο. Ειλικρινής με την έννοια της ευαισθησίας, αλλά και της δύναμης μαζί, γιατί για εμένα η ευαισθησία είναι ειλικρίνεια. Αλλά και η δύναμη είναι ειλικρίνεια. Οπότε είναι στιγμές που μπορεί να σου πω ότι μπορεί στις προσωπικές μου σχέσεις να μην δείξω ότι κάτι με ενοχλεί. Από περηφάνια, από φόβο. Στη συνεργασία όμως, στη σκηνή, θα είμαι ειλικρινής. Στη ζωή, κάπως, δεν είναι ότι ψεύδομαι, δεν θέλω να δοθεί αυτή η εντύπωση, αλλά μπορεί να μην ομολογήσω πράγματα που με ενοχλούν ή να μην διεκδικήσω πράγματα. Ενώ στο θέατρο την ώρα της διαδικασίας, μπορεί να διεκδικήσω. Λέω εγώ, ως ένα δραματικό πρόσωπο, ως ένας ήρωας ενός έργου.

Αυτό με τα χρόνια, επειδή είστε ένας άνθρωπος πολύ νέος αλλά και πολλά χρόνια στον χώρο, εξελίσσεται; Δηλαδή,  Ο Μάνος ως άνθρωπος και ο Μάνος ως ηθοποιός αλληλεπιδρούν όλο και περισσότερο; Το ένα επηρεάζει το άλλο;

Νομίζω ότι σε όλους τους ανθρώπους που κάνουν επαγγέλματα που έχουν κάτι πιο αόριστο, πιο ενεργειακό, όσο προχωράμε με την μία ιδιότητα, προχωράμε και με την άλλη. Υπάρχει κάτι που συνήθως μπορεί να πηγαίνει μαζί. Αυτό θα είναι και ευτυχές να συμβαίνει. Δεν είναι εύκολη η ισορροπία, για κανέναν άνθρωπο. Ούτε είναι εύκολο να είσαι καλλιτέχνης, ούτε νέος καλλιτέχνης, ούτε και να ζεις, πια, υπό αυτές τις συνθήκες. Να είσαι ένας ελεύθερος επαγγελματίας που ψάχνει δουλειά δύο φορές τον χρόνο, σε μία δημόσια σφαίρα αρκετά ναρκοθετημένη, όπως αυτή την στιγμή είναι η νεοελληνική κοινωνία.

Σας απασχολεί η νεοελληνική κοινωνία και στη δουλειά σας;

Πολύ. Πάρα πολύ. Καμία φορά λέω: «Όπα τώρα κι εσύ.». Ότι μπορεί να το παρακάνω, ας πούμε, με τα έργα που μπορεί να επιλέξω. Ή μου λένε για αστείο κάποιοι φίλοι, «Πάλι θα πεθάνεις;». Μου αρέσουν τα έργα που έχουν πολιτικό προβληματισμό. Μου αρέσουν τα έργα που έχουν την πρόθεση να αφυπνίσουν τον θεατή. Και γι’ αυτό αγαπώ και την δραματουργία της Αναγνωστάκη. Γι’ αυτό και θέλησα να κάνω τα μονόπρακτα του Πίντερ.»

Άρα και σαν σκηνοθέτης έχετε κάποιο σκεπτικό, κάποιο «όραμα»; Κάθε φορά που σκηνοθετείτε θέλετε να πείτε κάτι;

Δεν ξέρω αν σε αφορά από την αρχή και το σκέφτεσαι έτσι, ή αν στην ουσία, υπάρχει μια έμπνευση, μία στιγμή που κάτι συλλαμβάνεις, κάτι αισθάνεσαι ότι θες να πεις. Και αυτό το πράγμα σιγά σιγά παίρνει μία μορφή και μία έκφραση. Γειώνεται. Και από εκεί και πέρα, είναι σαν μια πέτρα που πέφτει στα νερά. Άλλες πέτρες κάνουνε άλλους κύκλους, μικρότερους, μεγαλύτερους. Άλλα έργα μας αφορούν πιο πολύ, δεν είναι τα πράγματα τόσο δεδομένα.

Υπάρχει κάτι που απολαμβάνετε περισσότερο;

Μου αρέσει πολύ να συζητάμε το έργο με τους συναδέλφους και τους συνεργάτες και να ακούω  τη διαφορετική οπτική που μπορεί να έχει ο καθένας. Μου αρέσουν πολύ τα παιχνίδια, και μου αρέσει πολύ η σιωπή. Δηλαδή, ένα παιχνίδι σιωπής που κάνουμε συχνά με τις κινήσεις του έργου. Μου αρέσει πολύ, δηλαδή, και χωρίς λόγια. Να δουλεύουμε πολύ τον λόγο. Μου αρέσει πολύ και αυτή η διαδικασία χωρίς λόγια όταν συμβαίνει.

Μιλάτε για μία πολύ πειθαρχημένη διαδικασία. Πώς αντανακλά πάνω σας η «απείθαρχη» Ελλάδα;

Εξαρτάται την πειθαρχεία. Δηλαδή , πόσο πειθαρχημένοι είμαστε όταν κάνουμε το επάγγελμά μας, είναι ένα ερώτημα. Πόσο ευσυνείδητα κάνουμε τη δουλειά μας. Αυτό πιστεύω ότι θα βοηθούσε πολύ μια τέτοια στάση. Τώρα υπάρχει και μια πειθαρχεία που αφορά και τις ανθρώπινες σχέσεις , τις σχέσεις με το κράτος, που αφορά και άλλα πεδία. Που δυστυχώς, αυτά τα πράγματα ακόμα δοκιμάζονται, δεν είναι πια διακριτά τα όρια. Του πολίτη, η πειθαρχεία του πολίτη, του συνεργάτη, του επαγγελματία, ακόμα και του συντρόφου. Δηλαδή, οι προσωπικές σχέσεις έχουν πολύ να κάνουν με την ευθύνη και την ανάληψη μιας ευθύνης. Υπάρχει μεγάλη πίεση αυτή τη στιγμή στους ανθρώπους. Και αυτό λειτουργεί και ανασταλτικά και για την πρόβα. Δεν υπήρχε αυτή η διάσπαση. Εμένα μου έχει τύχει να μου έρθει ηθοποιός και να μου λέει «Έχω δύο ώρες. Άρα εγώ μπορώ αυτές τις δύο ώρες.». Δηλαδή εκεί τι κάνεις; Όταν σου λέει ο άλλος ότι έχω δύο ώρες, γιατί κάνω το ένα και κάνω το άλλο. Τι κάνεις; Έχω δυο ώρες. Θέλω να πω η πρόβα είναι μια διαδικασία που είναι ωφέλιμη, όσο πιο πολύ διαθέσιμοι και συγκεντρωμένοι είμαστε. Άμα δεν είμαστε συγκεντρωμένοι και δεν είμαστε διαθέσιμοι, επομένως, είμαστε σε έναν άλλο ρυθμό από τους άλλους, άρα δεν είμαστε ανοιχτοί. Δημιουργούνται διάφορα τέτοια ζητήματα. Τώρα η πειθαρχεία για εμένα είναι κάτι, πολύ εσωτερικό και προσωπικό. Δεν θεωρώ ότι ο σκηνοθέτης ή ο δάσκαλος, γιατί από φέτος άρχισα να διδάσκω σε δραματική σχολή, στην σχολή που αποφοίτησα, του Γιώργου Αρμένη, οφείλει να είναι παιδονόμος. Σε καμία περίπτωση. Ή εμπνέεις έναν σεβασμό και μια πειθαρχεία στους ανθρώπους ή κάτι δεν πηγαίνει. Δεν θεωρώ ότι πρέπει να φεύγει και από το κέντρο του ο σκηνοθέτης ή ο δάσκαλος και να ωρύεται για να πειθαρχήσει ο εκάστοτε ηθοποιός. Απλώς, έχουμε και πολλά πράγματα στο κεφάλι μας αυτή την εποχή. Δηλαδή, λίγο η τεχνολογία, λίγο τα χρήματα, λίγο η αγωνία για την επιβίωση, έχει κάνει τους περισσότερους ανθρώπους να έρχονται στην πρόβα με άλλα πέντε πράγματα μαζί. Αυτό δεν είναι βοηθητικό για τη διαδικασία. Όπως και για οποιαδήποτε σχέση. Είναι σαν να πηγαίνεις σε μία σχέση , στον άνθρωπό σου και να κουβαλάς όλα τα προβλήματα μαζί.  Ε, δεν πρέπει να τα αφήσεις έξω τα προβλήματα; Δηλαδή αν ο καθένας φέρει ότι πίεση του ασκείται στην προσωπική του σχέση ή στην εργασία του, ακόμα κι αυτή να μην είναι θέατρο, που είναι μια λεπτή διαδικασία, δεν ξέρω πώς μπορεί να προσχωρήσει η πρόβα. Η πρόβα είναι κάτι που προχωράει απ’ όλους μας. Και με όλους μας. Στην παράσταση παίζει ρόλο και το κοινό. Όσο και αν έχουμε εργαστεί μεθοδικά και συγκεκριμένα, το κοινό μπορεί να επηρεάσει την απόδοση. Μπαίνει σε μια διαδικασία, πόσο ήσυχο είναι, πόσο συμμετέχει, πόσο αλληλεπιδρά. Στην πρόβα είναι ο ηθοποιός, ο σκηνοθέτης και οι συνεργάτες.

Ποια είναι η σχέση του σκηνοθέτη, πέρα από τους ηθοποιούς, με τους άλλους συνεργάτες; Πόσο απαραίτητοι είναι οι άλλοι συνεργάτες; Είναι απαραίτητοι; Σας αφορούν, σας επηρεάζουν;

Είναι απαραίτητοι. Πολύ απαραίτητοι. Υπάρχει μια αλληλεπίδραση. Γι’ αυτό και συχνά μπορεί να φέρουν οι συνεργάτες κάτι, και μπορεί να μου πουν οι ηθοποιοί αυτό. Λέω, όχι θα το δούμε πρώτα, γιατί ο άλλος έχει καταβάλει κάποιο κόπο και το έχει φέρει αυτό, και μετά, αφού επιμείνουμε, μπορούμε να το απορρίψουμε, αλλά σίγουρα αυτοί είναι οι συνεργάτες, τους έχουμε επιλέξει για κάποιο λόγο, προφανώς γιατί μπορούμε να συνεννοηθούμε μαζί τους ή γιατί η αισθητική τους μας ταιριάζει, και υπάρχει κάποιος λόγος,  που το έχουμε κάνει αυτό. Οπότε προτιμώ να δίνω χώρο στους συνεργάτες. Τώρα οι τεχνικοί μπορεί και να καταστρέψουν την παράσταση...δηλαδή άμα μία παράσταση έχει μία ακρίβεια, και πιστεύω πια ότι οι αφηγήσεις έτσι έχουν κάποιο νόημα στις μέρες μας. Οι θεατές βλέπουν ταινίες, βλέπουν στο ιντερνέτ επεισόδια, πρέπει να υπάρχει μια ακρίβεια στην αφήγηση. Η ακρίβεια στην αφήγηση οφείλεται πάρα πολύ στο πότε θα πατήσει το κουμπί ο τεχνικός. Μου έχει τύχει κάποιες φορές, σε δύο παραστάσεις, να πατήσει το κουμπί αλλού ντ’αλλού ο τεχνικός. Ε, δεν είναι η ίδια παράσταση. Χαλάει όλο το μοντάζ. Χαλάει η αφήγηση. Είναι ένα ντόμινο η αφήγηση. Και μετά υπάρχει το κλασικό , «έλα μην ανησυχείς κανείς δεν το κατάλαβε», σου χαϊδεύουν το κεφάλι, σου χτυπάνε την πλάτη, μόνο το υπογλώσσιο δεν σου βάζουν, αλλά δεν είναι έτσι. Δηλαδή εμείς που ξέρουμε ποια είναι η δουλειά, και πώς είναι η δουλειά, στενοχωριόμαστε όταν δεν υπάρχει αυτή η επικοινωνία.

Προτιμάτε μια μεγάλη σκηνή ή μια μικρή; Και έχει διαφορά για εσάς;

Για εμένα δεν έχει καμία διαφορά. Μπορεί να δημιουργεί περισσότερο άγχος το μεγάλο κοινό, η μεγάλη κλίμακα του θεάτρου. Σίγουρα πληρώνεσαι πιο καλά. Αλλά έχεις την ίδια ευθύνη. Και ειδικά σ’ αυτές τις σκηνές, τις μικρές, που όσες φορές έχω βρεθεί, για να έρθει ο κόσμος, σε μια μικρή σκηνή, σημαίνει ότι αυτό το χειροποίητο που καταθέτεις και είναι πολύ προσωπικό και το έχεις αγαπήσει, έχει επικοινωνήσει  με έναν άλλον τρόπο με τον κόσμο που είναι πέραν της διαφήμισης. Και των δημοσίων σχέσεων, που όλα αυτά τα θέατρα της μεγάλης κλίμακας εμπεριέχουν αυτά τα μέσα και καλώς. Γιατί πρέπει να γεμίσουν πολυάριθμα θέατρα. Θέατρα με πάρα πολλές θέσεις, είναι λίγο άλλη λειτουργία. Όχι για τον ηθοποιό, όσο για τον παραγωγό, και για τον σκηνοθέτη σίγουρα.

Εσείς τι προτιμάτε;  

Όπου με πάει η καρδιά μου. Όπου με πάει η καρδιά μου, με πάει σε κάποιο έργο, και το έργο αυτό ανάλογα με πάει στο χώρο. Σκέφτομαι το έργο ή βρίσκω το έργο σε σχέση με αυτό που θέλω να πω και μετά συνειδητοποιώ ότι με πηγαίνει για αυτό τον λόγο. Και μετά το έργο οδηγούμαι στον χώρο, στους συνεργάτες, και πάει λέγοντας. Αλλά, επειδή έχω περάσει από αρκετούς χώρους, και από κάποιους δυο και τρεις φορές, όλη αυτή η τσιγγανιά, γιατί έχω δουλέψει βασικά στο ελεύθερο θέατρο. Έχω δουλέψει και στο Εθνικό Θέατρο για μία παράσταση που πήγε ενάμιση χρόνο, και στο Φεστιβάλ Αθηνών με μία συμμετοχή, όλες οι άλλες παραστάσεις που έχω κάνει είναι στο ελεύθερο θέατρο. Το ελεύθερο θέατρο με αφορά πολύ. Το αγαπώ. Ίσως αυτή η εναλλαγή των θεάτρων, κάποια στιγμή να είναι κουραστική.

Το καμαρίνι σας αρέσει; Έχετε σχέση με το καμαρίνι;

Έχω ένα - δύο πράγματα που τα κουβαλάω μαζί μου πάντα. Μ’ αρέσει ειδικά όταν είναι οι συνάδελφοι έτσι και γελάμε και μιλάμε και γινόμαστε πιο προσωπικοί, μ’ αρέσει. Να υπάρχει και το χιούμορ και η φιλία και το μαζί, αλλά να υπάρχει και μια τελετουργία, μια απόσταση, μια συγκέντρωση. Δηλαδή μ’ αρέσει  αυτή η ισορροπία.

Ακολουθείτε κάποια τελετουργία πριν κάθε παράσταση;

Ακολουθώ. Έχω έναν τρόπο συγκέντρωσης προσωπικό. Αυτό, όμως, το έχω προσέξει και σε πολλούς ηθοποιούς πώς λειτουργούν. Δηλαδή, για την ακρίβεια, θα ήθελα να κάνω, κάτι σχετικά με αυτό. Με ιντριγκάρει πάρα πολύ. Τι κάνει ο ηθοποιός πριν βγει στη σκηνή. Γιατί έχω δει πάρα πολλά διαφορετικά πράγματα. Και σαν σκηνοθέτης και σαν ηθοποιός. Ανθρώπους που λειτουργούν να είναι δυόμιση ώρες πριν στο θέατρο. Άλλους που το σκέφτονται όλη την μέρα, άλλους που λειτουργούν να έρθουν μισή ώρα πριν, άλλους  ένα τέταρτο πριν. Άλλους που κάνουν πιο προσωπικά πράγματα, που έχουν τρακ, ή που δεν έχουν καθόλου, που θέλουν να κάνουν αστεία. Έχω δει ανθρώπους που να θέλουν να φάνε πριν βγούνε στην σκηνή, που εμένα μου φαίνεται αδιανόητο αυτό. Και να λειτουργούν.  Δηλαδή έχει να κάνει πολύ με την ατομικότητα του ηθοποιού. Αυτά που επιλέγει πριν βγει στην σκηνή πώς θα τα χρησιμοποιήσει. Έχουν να κάνουν πολύ με τον ψυχισμό.

Τι εύχεστε;

Δεν υπάρχει αμφιβολία πως το πρώτο πράγμα που εύχομαι στους ανθρώπους που αγαπώ και σ’ όλο τον κόσμο είναι υγεία. Το θεωρώ πολύ σημαντικό αυτό. Όλα τα άλλα είναι στο χέρι μας. Σε ένα βαθμό ακόμα και αυτό. Συχνά, όμως, δεν είναι, και μπορεί το νήμα της ζωής να κοπεί απότομα για κάποιους ανθρώπους. Είναι άδικο αυτό. Οπότε σίγουρα εύχομαι υγεία. Υγεία και ισορροπία. Υπάρχει πολλή  ένταση στους ανθρώπους  και στους λαούς, οπότε εύχομαι υγεία και ισορροπία... και λίγη ηρεμία. 

Δημιουργία Video: Filmcat Productions